Hoài niệm sách

Mình cũng mê sách, nhưng hẳn là niềm đam mê đó chưa bằng chị Lý Lan, đành mượn lời của chị. Nhâm nhi một cuốn sách hay là nhìn những con chữ, là ngửi mùi giấy, là sờ tay trên mặt giấy thô ráp hay mịn màng, là thả hồn tưởng tượng mà không cần biết thế giới xung quanh ra sao... Thú vui xưa giờ đã trở thành "xa xỉ" với mình huống chi kiếm được người chia sẻ, haizzz

Rất tình cờ quyển sách rơi vào tay tôi. Trên trang 3 có in năm xuất bản 1908. Một trăm lẻ một tuổi nhưng cuốn sách gần như nguyên vẹn, mặc dù trang giấy hơi dòn, tôi chỉ mới lật vài trang đã vội đóng sách lại và cầm khư khư trong tay như cái bánh tráng phồng của ông ngoại. (Hồi tôi còn nhỏ, ông ngoại ở quê đi xe đò vô Chợ Lớn thăm cháu, cầm cái bánh tráng nướng phồng vàng ươm trước ngực suốt chặng đường, luôn miệng bảo những hành khách khác: Coi chừng, bể cái bánh phồng cháu tui buồn.) Tôi bưng cuốn sách cũ từ chỗ bán đồ xôn về nhà, dọc đường phập phồng lo rủi xảy ra sự cố bất kỳ làm hỏng cuốn sách thì ông chồng tôi buồn. Ổng mê sách cũ như hồi xưa tôi mê bánh tráng phồng.
Xăm soi cái bìa sách bọc bằng một thứ gì giống như vải bố, ông bỗng giật mình: (những) người từng sở hữu quyển sách này đã gìn giữ nó như báu vật; ắt hẳn nó đã được cất kỹ trong tủ kiếng, hoặc trên một kệ sách đặc biệt, nên suốt trăm năm tồn tại nó không bám bụi, không long gáy quăn góc, không bị mối mọt đục, cũng không bốc mùi mốc thâm niên của gác xép hay hầm chứa đồ cũ. Nó thậm chí còn thơm mùi thảo mộc của những chiếc lá khô ép giữa những trang sách ngã màu rơm nhạt. Nếu không phải từng là một quà tặng đầy ý nghĩa thì quyển sách này hẳn hàm chứa những kỷ niệm đặc biệt của người nào đó đã thành thiên cổ.
Tuy nhiên, trông tình trạng gần như hoàn hảo, có thể nói nó chưa hề được lật từng trang ra để được đọc. Kể ra cũng tủi thân tác giả. Nhưng số phận của đại đa số sách từng xuất bản là vậy: In ra, đưa ra nhà sách, đưa về nhà kho, rồi tiêu hủy. Một số may mắn hơn được về một cái kệ sách trong một ngôi nhà nào đó, được để lên kệ như vật trang trí, đến khi chủ nhân phát chán đem bán ve chai. Số sách thật sự may mắn được người ta cầm lên đọc, dù đọc sơ qua rồi trả lên kệ hay vất đâu đó, đáng vênh bìa lên mà tự hào. Và sau đó, dù có lăn lóc sàn nhà, vùi dập đầu giường, te tua xó bếp, một cuốn sách đã được đọc vẫn kể như “đã từng tồn tại có ý nghĩa trên đời.”
Cuốn sách chỉ để chưng lên kệ đặt giữa nhà, hay góc phòng khách, hay trong phòng học, là một cuốn sách buồn, dù thực tế nó thường được trình bày bìa đạt mức thẫm mỹ đủ để hấp dẫn người ta mua về chưng hay tặng nhau như quà mừng tân gia, thị đậu… Điều an ủi là trong những ngôi nhà xưa mà người thiết kế có đầu óc “trí thức”, cuốn sách để chưng cũng có địa vị hẳn hoi. Đôi khi còn có địa vị trang trọng nữa.
Trong vòng 20 năm qua, từ lúc bàn bè làm ăn khá lên cho đến trước cuộc suy thoái kinh tế, tôi được ăn tân gia vài chục lần, lần nào tôi cũng để ý xem khi mới bước vào cửa chính căn nhà mới toanh, cái gì gây cho mình ấn tượng trước nhứt, đậm nhứt? Thường là cái bếp hiện đại thông với phòng ăn và phòng khách. Điều này có thể do chủ nhân những ngôi nhà mới ấy là phụ nữ thành đạt, từng ngao du hoặc sống một thời gian ở Âu Mỹ, có ý thức cách mạng cái “góc bếp” ám khói xập xệ khuất tận trong cùng của ngôi nhà truyền thống Á đông. Kế đến là cái quầy rượu. Hay chỗ uống rượu. Có một nhà tạo ấn tượng độc đáo là ba bề gắn chậu cá trong tường với những đàn cá lượn giữa rong rêu đá sỏi, như giữa chốn thủy cung. Và giữa chốn đó có mấy cái ghế nhái hình vỏ sò vỏ ốc, bên cạnh một cái bàn tựa như tảng đá có để vài cuốn sách.
Không có cái kệ sách hay tủ sách nào đập vào mắt khách khi vừa bước qua ngưỡng cửa. Trong nửa tá tân gia của bạn bè là nhà giáo, không ai đặt kệ sách giữa nhà. (Tôi cũng không chắc là có kệ sách đặt đâu đó trong nhà các thầy cô giáo ngày nay.) Nhà nào có con cái còn đang tuổi đi học thì có thể có cái kệ sách khép nép bên cái bàn đặt bộ máy vi tính trong “góc học tập” hay phòng riêng của chúng. Cũng giống như cái tủ thờ không còn giữ được vị trí giữa nhà (nhìn thẳng từ cửa chính vào), tủ sách nếu còn hiện diện trong những ngôi nhà mới thì cũng lặng lẽ ở góc phòng, dọc hành lang, hay điểm xuyết đâu đó mà người ta thấy có vẻ trống trải.
Ông ngoại tôi là nông dân, trong nhà chỉ có dăm bảy quyển sách, hầu hết là kinh (thơ Lục Vân Tiên cũng được ông tôi kể là kinh), nên sách được đặt trên bàn thờ. Từ ấn tượng hồi nhỏ khi nhìn ông ngoại tôi trân trọng lấy những quyển sách trên bàn thờ xuống, cẩn thận lau chùi, như một nghi lễ, khi ông lau chùi bộ lư đồng chuẩn bị ăn Tết, tôi đinh ninh sách là vật quan trọng cần có một vị trí đặc biệt trong nhà. Khi gia đình tôi tản cư về Chợ Lớn, ngôi nhà chúng tôi ở không hẳn là nhà, chỉ là một cái chòi che chắn gió mưa cho một cuộc sống ban đầu tưởng là tạm bợ, mà rồi thời cuộc kéo thành mấy chục năm. Trong cái chòi đó không có “vị trí” cho cái gì hết, vì chỉ đủ chỗ kê cái ông lò để nấu ăn và kê tấm ván để ngả lưng.
Nhưng trong nhà tôi ngày ấy có rất nhiều sách. Đơn giản vì chị em tôi đều học giỏi, cuối năm được thưởng nhiều sách, những cuốn sách – phần thưởng mà chúng tôi yêu quí tự hào, khiến chúng tôi mê đọc và tập thành thói quen đọc sách, có tiền là mua sách đọc. Sách nằm chung chiếu với tôi, đọc xong tôi giắt sách trên kẻ vách,hay để trong thùng cạc tông, vì nhà đâu có tủ sách hay kệ sách. Nhiều cuốn vì vậy te tua, long gáy, sút bìa. Nhưng tôi có thể đọc thuộc lòng từng đoạn trong những cuốn sách đó.
Bây giờ người ta đọc sách dạng ebook, trong máy tính, hay trong iphone – hàng trăm hàng ngàn cuốn sách chứa trong một cái máy cầm gọn trong bàn tay hay để gọn trong túi áo, nên đâu cần những tủ sách hay kệ sách cho chật chỗ ngồi nhậu? Sách giấy, xưa nay từng tồn tại như vật trang trí nội thất, rồi đây nếu tiếp tục tồn tại thì có lẽ là để lấp chỗ trống những kệ sách do các kiến trúc sư hoài cổ nào đó thiết kế trong những ngôi nhà hiện đại. Đừng nhắc làm gì cái câu “cùng với con chó, sách là bạn đời tốt nhất của con người”.
Lý Lan